LEVE ONZE VRIJHEID!
Er is niets belangrijker in de wereld dan vrijheid. Vrijheid is het waard om opofferingen voor te doen. Het is het waard om er je baan voor te verliezen. Ik ben liever een vrije pauper dan een rijke slaaf. Ik zou liever sterven in bittere armoede met mijn overtuigingen, dan leven in weelde zonder zelfrespect.
Martin Luther King (1929–1968)
Nederland staat volgens de statistieken van de World Happiness Index 2018 op de zesde plaats van de gelukkigste landen ter wereld. We leven in een vrij land waar we vrijheid van denken en meningsuiting denken te hebben. Vrijheid is een belangrijke geluksfactor. Het recht om onze gedachten te uiten, heeft alleen betekenis wanneer we in staat zijn om er ook werkelijk eigen gedachten op na te houden.
Hoe vrij zijn wij werkelijk?
Erich Fromm schreef halverwege de vorige eeuw een indrukwekkend boek: ‘De angst voor vrijheid’. Fromm constateerde dat mensen een diep verlangen naar vrijheid koesteren, maar er paradoxaal genoeg tegelijkertijd ook bang voor zijn. Het kapitalisme bevrijdde mensen van veel oude, strenge leefregels. Het geloof in God werd verruild voor het geloof in materialisme. Vrijheden die daarvoor in de plaats kwamen bleken geen echte vrijheden te zijn, maar slechts nieuwe slavenbanden. Want waarom bevelen sommigen en volgen andere ‘vrije geesten’ bevelen op? Waarom volgen we populisten? Waarom werken mensen zich het apezuur?
Angst & onwetendheid
Macht en volgzaamheid komen beide voort uit angst voor onzekerheid, eenzaamheid en onwetendheid. Vrijheid veroorzaakt tegelijkertijd negatieve gevoelens. En wat te denken van alle keuzes die we hebben? Met zoveel keuzes zien we vaak door de bomen het bos niet meer en weten we niet meer wát we moeten kiezen. Mensen kiezen óf de veilige weg óf ze hebben last van keuzestress.
Hoe komen keuzes tot stand?
Wie heeft nog nooit voor een studie, relatie, organisatie of baan gekozen waar je niet gelukkig van werd? Waarom maakte je deze keuzes? Hoe ontstaan keuzes? Keuzes ontstaan door jouw groei en ontwikkeling. Je groeit vanaf de conceptie. Hoe beter de condities, hoe gezonder je je meestal ontwikkelt. Iedereen is gebaat bij liefde, aandacht, rust, ruimte, gezonde voeding, inspiratie, etc. Vanaf een jaar of twee ga je je eigen identiteit ontwikkelen. Je vraagt je steeds meer af waarom mensen doen wat ze doen en dingen zijn zoals ze zijn. Je wilt je eigen keuzes kunnen maken. Word je hierin beperkt, dan word je opstandig. De autonomie op scholen, in bedrijven en zelfs thuis is soms ver te zoeken. Er is weinig ruimte voor eigen inbreng.
Keurslijf
Kinderen worden al vroeg in een keurslijf geperst. Kinderen die niet passen in dit systeem komen niet goed uit de verf en vinden vaak later in de maatschappij ook niet gemakkelijk hun plek. Ze hebben nooit mogen zijn wie ze zijn. Dat levert een deuk in het (zelf)vertrouwen op. Hoe ouder je wordt, hoe meer je je meestal laat beïnvloeden door je omgeving. Op veel plaatsen bepalen anderen hoe je je dient te gedragen. De kans is daardoor groot dat je steeds minder gaat nadenken over het waarom van de dingen die je doet. Je maakt daardoor keuzes die niet goed bij je passen.
Potentieel gaat verloren
Veel bedrijven behandelen mensen als human resources en noemen hun afdeling personeelszaken ook zo. Mensen die niet als human beings met een eigen brein en een eigen wil worden behandeld, halen niet het beste uit zichzelf. Potentieel gaat op deze manier verloren. Veel Nederlanders zijn niet erg blij met hun werk en/of relatie. 12% van de werknemers is slechts betrokken bij het werk en 50% wil het liefst een andere baan (bron: Gallup).
Wie zich te veel laat leiden door anderen, verliest zijn eigen identiteit met bijna altijd psychosomatische klachten als gevolg.
Kapitalisme
Het kapitalisme beheerst momenteel de wereldeconomie. Het doel: zoveel mogelijk financiële winst. Hoe lager de kosten zijn, des te hoger zijn de opbrengsten. Daarom worden productiemiddelen zoals mensen zo efficiënt mogelijk ingezet en afgerekend op individuele prestaties. Het kapitalisme gaat hiermee voorbij aan de essentie van het menszijn: sociale human beings met een eigen denkvermogen, eigen kwaliteiten en eigen idealen. In de kern willen we onszelf zijn en doen wat bij ons past. De meeste mensen hechten diep van binnen grote waarde aan autonomie. Door het kapitalisme komen we hiervan steeds verder af te staan. Het kapitalisme is een goede manier om technologisch vooruit te komen en financieel veel winst te maken. Het welzijn van mensen en de conditie van ons milieu doen minder ter zake. Veel mensen worden daar letterlijk ziek van. Wie te weinig aandacht besteedt aan het productiemiddel mens slacht de kip met de gouden eieren. Er zijn inmiddels al veel kippen geslacht, gezien het aantal mensen met psychosomatische klachten. Krijg je de ruimte en mag je (mee)beslissen dan kom je tot bloei.
Human Kapitalisme
Wat het kapitalisme nodig heeft, is een focus op het menselijk kapitaal? Er ontstaat dan een ‘human kapitalisme’. Waar de aflopen jaren nog lacherig gedaan werd over geluk, beseffen steeds meer politici, bestuurders, managers, ondernemers en werknemers dat mensen bovenal human beings zijn die streven naar geluk. Geluk is de diepste, meest universele behoefte die iedereen heeft. Aristoteles wist het bijna 2500 jaar geleden heel treffend te verwoorden:
Je bent gelukt als mens als je het potentieel dat je in je hebt tot volle bloei weet te brengen.
Tot mijn grote verrassing introduceerde de Amerikaanse presidentskandidaat Andrew Yang in 2019 – vlak voor de publicatie van dit boek – het ‘human centered capitalisme’. Zijn visie:
Mensen zijn belangrijker dan geld. En dus zou de focus in de economie het maximaliseren van het welzijn van mensen moeten zijn.
Een van de invloedrijkste mensen van Nederland, Feike Sijbesma, CEO bij DSM die nu afscheid neemt, zei laatst in de media ‘Bedrijven die niets positief bijdragen aan de samenleving moeten zich afvragen of ze wel bestaansrecht hebben’. Hij vindt dat iedereen zijn verantwoordelijkheid moet nemen. Tijdens zijn studie bedrijfskunde leerde hij: economie = geld verdienen. Hij vindt dat nu veel te simpel. Hij zegt letterlijk: “ In essentie is economie een systeem van specialisatie en herverdeling om een beetje gelukkiger met elkaar samen te leven.”
Gooi het roer om!
Gelukkig hebben we altijd een keuze om het roer om te gooien. Ik heb dat zelf een aantal jaren geleden gedaan. Dat heeft mij een veel leuker en boeiender leven opgeleverd. Ik voel me niet meer een middel, maar een doel om het beste uit mijzelf en anderen te halen. Hierdoor floreer ik iedere dag. Ik voel me weer human being door met passie te leven en te werken en keuzes te maken die hierbij passen.
Eigen regie en verantwoordelijkheid
Zelforganisatie, holacratie en co-creaties zijn manieren om meer te doen wat bij jou past. Ze zijn gebaseerd op eigen regie en verantwoordelijkheid. Holacratische organisaties geloven dat medewerkers heel goed in staat zijn om zichzelf te organiseren en het beste uit zichzelf en elkaar te halen. Ze werken met autonome, zelforganiserende teams die binnen vastgestelde kaders volledig verantwoordelijk zijn. Er is geen hiërarchie. Mensen worden niet gestuurd vanuit angst en risicomijding, maar in beweging gebracht vanuit hun intrinsieke motivatie en missie. Mensen sturen zichzelf. De missie bepaalt de koers.
